الگوی «آماده‌باش عمومی» در «جنگ تحمیلی»؛
حرکت ممنوعه حین حملات
- سه اقدام پدافندي در تهران طي ۵ روز اول جنگ ايران و عراق
- يک حرکت «مناسب» و يک حرکت «بسيار خطرناک» از سوي شهروندان در لحظه حمله هوايي چيست؟
بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» درباره این الگو با رجوع به اسناد رسانه‌ای سال ۵۹ (تصویر صفحات شماره‌های چاپی روزنامه کیهان در آرشیو مجازی که با عکسبرداری از نسخه‌های کاغذی گردآوری شده است) نشان می‌دهد دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی و همچنین سازمان بسیج در روزهای اول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، با تعیین دستورالعمل‌هایی مختص داخل خانه‌ها و در سطح شهرها، شرایط آماده‌باش عمومی و آمادگی اولیه در برابر تجاوز دشمن را تدوین و اعلام می‌کنند.
الگوی آماده‌باش عمومی مقابل حمله عراق که از ۳۱ شهریور سال ۵۹ رسما آغاز می‌شود، یک سری اقدامات برای دقایق قبل از حمله و ثانیههای حمله هوایی، ساعات شب و همچنین اقدامات شهروندان در زمانی که داخل خانه خود یا در سطح خیابان هستند را شامل می‌شود.
ماه قبل از جنگ و ۵ روز اول
احتمالا برای گروهی از مخاطبان این گزارش «دنیای اقتصاد»، سوال باشد که «جنگ تحمیلی عراق علیه ایران» چگونه شروع شد؟
مقدمات آن جنگ ۸ساله، از اواسط تابستان سال ۵۹ توسط نیروهای بعثی عراق و آنچه عناصر مسلح غیرقانونی در داخل ایران عنوان می‌شود، پیاده شد.
ارتش جمهوری اسلامی ایران نخستین بیانیه خود در جنگ ۸ساله را روز ۱۰ شهریور در روزنامه کیهان منتشر می‌کند. در آن بیانیه از «رشته عملیات نظامی در تمام مناطق مرزی ایران همچون ایلام، خرمشهر، مهران و گیلان غرب» گفته می‌شود.
در ۲۲ شهریور، جلسه نظامی رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و فرماندهان نظامی در کرمانشاه برای «حمله عراق از مرز جنوب و نبرد ایران و عراق» تحت عنوان جلسه مهم امنیتی غرب کشور برگزار می‌شود تا نسبت به «برنامه‌ریزی جنگی در ستاد عملیات غرب کشور» اقدام شود.
روز ۲۶ شهریور صدام حسین با پوشیدن لباس نظامی، جلسه فوق‌العاده مجمع ملی عراق را ترتیب می‌دهد و در آن، ضمن لغو قرارداد الجزایر که به توافق دو کشور برسر مرز اروندرود (اختلاف قدیمی ایران و عراق) مربوط بود، ایران را به جنگ تهدید کرد.
روز ۲۷ شهریور، عناصر مسلح غیرقانونی جاده ماکو-بازرگان را به روی خودروها مسدود می‌کنند و در روز ۲۸ شهریور تجاوز هوایی توسط عراق به قصرشیرین صورت می‌گیرد و توپخانه‌های ارتش در نوار مرزی خوزستان به سمت نیروهای متجاوز عراقی آتش پرتاب می‌کنند.
سرانجام در ساعت ۲ بعدازظهر ۳۱ شهریور، با حمله ۳ فروند میگ عراقی به دو هواپیمای ۷۰۷ و سی۱۳۰ در فرودگاه مهرآباد و بمباران آن منطقه، جنگ تحمیلی رسما آغاز می‌شود. در همان روز، «ستاد امنیت در سراسر کشور» در تهران تشکیل می‌شود و در سرمقاله شماره سه‌شنبه، یک مهرماه سال ۵۹ کیهان، حمله به مهرآباد تحت عنوان «مرحله جدیدی از روابط دولت بعث عراق و ایران به شکل تشدید جنگ و درگیری نظامی» تحلیل می‌شود.
خاموشی، استقرار ماموران و اعمال قانون موتورسواران
تهران در همان شب حمله عراق به فرودگاه مهرآباد، تحت مقررات «خاموشی شبانه» از طرف وزارت نیرو قرار می‌گیرد. در ساعات اولیه حمله هوایی به تهران، خیابان‌های اطراف مهرآباد وضعیت متفاوتی پیدا می‌کند؛ مردم سنگرهای خیابانی با گونی‌های پر از خاک و شن برپا می‌کنند. همچنین ماموران حفظ امنیت در نقاطی از شهر در شب مستقر می‌شوند و هم‌زمان، عبور و مرور موتورسیکلت در ساعات شبانگاهی نیز ممنوع می‌شود. در اطلاعیه وزارت نیرو در روز اول جنگ تحمیلی عراق تاکید شده است که «اگر مردم چراغ خانه را در شب خاموش نکنند، برق آن محله قطع خواهد شد».
خاموشی شبانه با شروع جنگ، اقدامی بود که با هدف «سلب قدرت شناسایی محله‌های مسکونی توسط خلبانان جنگنده‌های متجاوز عراقی» به اجرا گذاشته شد و سال‌ها در طول جنگ 8ساله نیز ادامه پیدا کرد. البته در مقطعی که جنگ موشکی در جریان بود، خاموشی، کمکی به حفاظت و امنیت برابر حملات نمی‌کرد.
آژیرهای زرد و قرمز و سفید از هفته اول
طولی نکشید که علائم صوتی اعلام خطر هوایی از طریق رادیو و تلویزیون، تعریف و در طول شبانه‌روز، پخش شد. این آژیرها در کمتر از یک هفته پس از شروع جنگ عراق، شروع به پخش شدن می‌کند.
«آژیر زرد» یا همان وضعیت زرد، از احتمال حمله هوایی خبر می‌دهد و اعلام خطر اولیه است که صدای آن به صورت آژیر ممتد به مدت سه دقیقه است. «آژیر قرمز» یک مرحله نزدیک‌تر به حمله را خبر می‌دهد؛ حمله هوایی قریب‌الوقوع است. این آژیر، اعلام خطر است که با زیروبم متوالی به مدت 3دقیقه و فاصله دو بم 10ثانیه‌ای پخش می‌شود. آژیر سفید یا وضعیت سفید نیز از خاتمه پیدا کردن حمله هوایی می‌گوید و بیانگر وضعیت عادی در شهر است. این آژیر به صورت دو صدای ممتد به مدت یک دقیقه و فاصله زمانی سکوت یک‌دقیقه‌ای بود.
آژیرهای سه‌گانه حمله هوایی عراق، از روز 5 مهر سال 59، شروع به پخش شدن کرد.
پنج دقیقه فرصت پناهگیری
نهاد متولی معرفی آژیرهای حمله هوایی، در مهرماه سال 59، فرصت پناهگیری بعد از پخش آژیر قرمز را 5 دقیقه اعلام می‌کند. در این مدت، لازم است قبل از عزیمت از خانه به پناهگاه محله‌ای، اقداماتی در داخل واحد مسکونی صورت بگیرد تا انفجار باعث آتش‌سوزی و حوادث ثانویه نشود؛ از جمله اینکه، شیرهای گاز، اجاق گاز و همچنین پکیج باید خاموش باشد و همچنین کنتورهای آب و برق و گاز نیز قطع شود.
خانه‌ها در زمان جنگ تحمیلی براساس همین الگوی آماده‌باش عمومی برابر جنگ مشمول تغییراتی برای افزایش تاب‌آوری و کاهش خسارت شدند.
براساس این الگو، شیشه‌های آپارتمان باید به صورت ضربدری چسب‌کاری شود تا در برابر موج انفجار، مقاومت لازم را پیدا کنند. همچنین برای جلوگیری از انتشار نور در شب به بیرون از خانه، توصیه شده بود پنجره‌ها با آب‌آهک، سفیدکاری شود.
در زمان حمله هوایی، «استفاده از آسانسور» توسط شهروندان در ساختمان، ممنوع اعلام شده بود.
افراد برای رفتن به پناهگاه باید خردسالان، بانوان و سالخورده‌ها را به‌ترتیب در اولویت قرار دهند. همچنین یک کیف حاوی مدارک و وسائل ارزشمند نیز می‌شود با خود به پناهگاه برد.
الگوی آماده‌باش عمومی که بخش‌هایی از آن در شماره دوم مهرماه روزنامه کیهان به چاپ رسید، دو باید و نباید به شهروندان در زمان حمله هوایی توصیه می‌کند.
رفتن به زیرزمین ساختمان مسکونی، «حرکت مناسب» عنوان شده است، اگر که در محله مسکونی، پناهگاه نزدیک وجود نداشته باشد.
همچنین «ورود به پشت‌بام» با هدف دیدن رد موشک یا جنگنده، به‌عنوان یک حرکت «بسیار خطرناک» اعلام شده است. این طبقه از ساختمان در زمان حمله هوایی، طبقه ممنوعه برای ورود مردم است چون احتمال اصابت پرتابه‌ها یا امواج آنها در پشت‌بام بیش‌از سایر طبقات می‌تواند باشد.
اگر در زمان حمله هوایی، فرد در خیابان باشد، بهترین مکان برای پناهگیری، داخل گودال یا جوی آب یا تکیه به درخت است. اگر مشغول رانندگی هستید نیز لازم است در نخستین مکان مناسب برای توقف، خودرو را نگه دارید و از آن پیاده شوید و پناه بگیرید.
ثانیههای پس از حمله
براساس الگوی آماده‌باش عمومی هنگام حملات هوایی دشمن، شهروندان و اهالی محل، به‌محض پایان حمله، لازم است برای کمک به خانواده خود، ساکنان و همسایه‌ها، یک سری مهارت امدادی و پزشکی داشته باشند.
اگر ساختمان شما یا اطراف شما از حمله هوایی آسیب دیده است، نخستین کار می‌تواند «خارج کردن افراد از آوار احتمالی» و همچنین «مهار آتش‌سوزی ناشی از انفجار» و «رویت علائم حیاتی آسیب‌دیدگان» باشد.
خطر «انفجار ثانویه» در محل اصابت موشک یا پهپاد یا بمب وجود دارد، پس لازم است در محل آسیب‌دیده، «شیرهای گاز و فیوز اصلی برق» کنترل شود. سوختگی افراد ساکن در محل با اصابت پرتابه‌ها، مورد شایعی است که در این حالت، باید از تکان دادن فرد که باعث آتش بیشتر می‌شود خودداری کرد و او را روی زمین غلتاند تا آتش خاموش شود.
